Kısa Özet
IDO, bir Merkeziyetsiz Borsada (DEX) düzenlenen bir kripto token arzıdır. Likidite havuzları (LP), satış sonrası likidite yaratmalarıyla IDO’larda önemli bir rol oynar. Tipik bir IDO’da kullanıcılar, token yaratma etkinliği sırasında yeni tokenlerden alabilmek için fonlarını borsada kilitler. Toplanan fonların bir kısmı, daha sonra projeye iade edilmeden önce yeni tokenle birlikte bir LP’ye eklenir.
IDO’lar, projelerin tokenlerini dağıtabilmesi için ucuz ve basit bir yol sunar. IDO’lar bir süredir kullanılmaktadır, fakat bu yöntem halen gelişmekte ve İlk Farm Arzı (IFO) gibi yeni modeller ortaya çıkmaktadır. Bu alanda yasal düzenlemelerin artması nedeniyle KYC kullanımında da bir artış görmemiz olasıdır.
Bir IDO’ya girmek istiyorsanız MetaMask gibi bir dijital cüzdana ve hem katılım göstermek hem de işlem ücretlerini ödemek için biraz kriptoya ihtiyacınız olacaktır. Proje hakkında mutlaka kendi araştırmanızı yapmalı ve yatırımınız için güvenilir bir DEX kullanmalısınız. Araştırmanızı yaparken IDO’nun mekanizmalarını, proje ekibini ve token ekonomisi incelemelisiniz. Token arzları yüksek risk içerdiğinden her zamanki gibi yalnızca kaybetmeyi göze alabileceğiniz bir tutarla yatırım yapmalısınız.
Giriş
Genellikle bir token arzı, kripto ekosistemindeki yatırımcılar için heyecan verici bir fırsattır. Bir tokeni lansman fiyatından satın alma şansı son derece karlı olabilir. Fakat bu, hikayenin yalnızca bir tarafıdır. 2017 yılında Ethereum’daki (ETH) ICO (İlk Coin Arzı) çılgınlığına baktığımızda tüm arzların olumlu geçmediğini söyleyebiliriz. Birçok dolandırıcılık ve havuz boşaltma (rug pull) yaşanmış, yatırımcılar büyük kayıplar vermiştir.
O zamandan bu yana kripto topluluğu İlk Borsa Arzı (IEO), İlk DEX Arzı (IDO) ve Menkul Kıymet Token Arzı (STO) gibi alternatif token arzı yöntemleri geliştirmiştir. Popüler bir seçenek haline gelen IDO’ların ICO’lardan farkı nedir ve yatırımcıların kullanması için daha mı güvenlidir?
Token arzı nedir?
Token arzı, bir proje ya da startup’ın satmak üzere yeni bir kripto para sunduğu bir fon toplama yöntemidir. Topluluk fonlaması yöntemleri farklılık gösterebilir. Örneğin, süreci yönetmek için merkezi bir kripto borsa platformu kullanılabilir (IEO), yerel bir finansal düzenleme kurumuyla çalışılabilir (STO) ya da projeler süreci kendi başlarına idare edebilir (ICO). Bazı yatırımcılar coinleri kullanım alanları için satın alırken diğerleri spekülasyon amaçlı alım yapar. Örneğin, coini bir yönetişim mekanizmasında stake etmek, farming ya da işlem ücretlerini ödemek için kullanabilirsiniz.
IDO nasıl çalışır?
IDO, token satışını gerçekleştirmek için bir merkeziyetsiz borsa (DEX) kullanır. Kripto projesi, tokenlerini DEX’e sunar, kullanıcılar platform üzerinden fonlarını yatırır ve DEX de son dağıtımı ve transferi tamamlar. Bu süreçler otomatiktir ve blockchain üzerindeki akıllı sözleşmeler aracılığıyla gerçekleştirilir.
IDO’nun kuralları ve aşamaları, arzı düzenleyen DEX’e bağlıdır, fakat bazı yaygın yöntemler vardır:
1. Bir güvenlik denetimi sürecinin ardından projenin DEX üzerinde bir IDO gerçekleştirmesi kabul edilir. Proje, sabit bir fiyattan tokenleri sunar ve kullanıcılar da bu tokenler karşılığında fonları kilitler. Yatırımcılar, daha sonra gerçekleştirilen token yaratma etkinliği (TGE) sırasında tokenlerini alır.
2. Genellikle bir yatırımcı beyaz listesi vardır. Listeye katılmak için bazı pazarlama görevlerini yerine getirmeniz ya da yalnızca cüzdan adresinizi sunmanız gerekebilir.
3. Toplanan fonların bir kısmı, projenin tokeniyle bir likidite havuzu yaratmak için kullanılır. Fonların geri kalanı ekibe verilir. Yatırımcılar, TGE’nin ardından tokenleri alıp satabilir. Sunulan likidite genellikle belirli bir süreliğine kilitlenir.
4. TGE aşamasında tokenler kullanıcıya transfer edilir ve likidite havuzu alım satıma açılır.
IDO modelinin geleceği nedir?
Yukarıda bahsettiğimiz tipik bir IDO olsa da token arzları sürekli değişmektedir. Örneğin, popülerliği gitgide artan IFO (İlk Farm Arzı) modeli de ortaya çıkmıştır. Bunun geleneksel bir IDO olarak adlandırılıp adlandırılamayacağını söylemek zor olsa da IFO da aynı temel kavramlara dayanır: likidite havuzları ve merkeziyetsiz borsalar.
Yatırımcılar, tokenlerini doğrudan kilitlemek yerine önce likidite havuzu (LP) tokenlerinden kazanmak için bir Merkeziyetsiz Finans (DeFi) LP’sinde stake etmelidir. Örneğin, tokenlerini PancakeSwap‘taki bir IFO’da BNB karşılığında satmak isteyen bir proje, yatırımcıların BNB ve CAKE’lerini BNB-CAKE LP’sinde stake etmesini zorunlu tutacaktır.
Daha sonra BNB-CAKE LP tokenleri yeni tokenler için kilitlenir ve CAKE’ler yakılırken BNB’leri proje alır. Alacağınız token sayısı, satışa kaç kişinin katıldığına bağlıdır ve stake ettiğiniz fazla fonlar size iade edilir. Daha küçük yatırımcıların IDO’dan adil bir pay almasını sağlamak için önlemler bile alınabilir. Aşağıda görebileceğiniz PancakeSwap IFO’sundaki Temel Satış (Basic Sale) ve Sınırsız Satış (Unlimited Sale) özellikleri buna örnek olarak verilebilir.
IDO’lar için olası bir diğer değişiklik de KYC (Müşterini Tanı) ve AML (Kara Para Aklamayı Engelleme) süreçlerinin zorunlu kılınmasıdır. Dünya genelinde finansal düzenleyiciler, DeFi ile yasal düzenlemeler açısından daha fazla ilgilenmeye başlamıştır. AML ve KYC artık merkezi borsalar için standarttır ve DEX’ler de gelecekte aynı kurallara tabi olabilir.
IDO’nun avantajları nelerdir?
Token arzları, yatırımcılar için zamanla daha adil ve güvenli hale gelmiştir. IDO’lar bunu destekleyecek bazı kendine has avantajlara sahiptir:
1. Projeyle doğrudan etkileşim kurmanıza ve akıllı sözleşmelerine güvenmenize gerek yoktur. Güvenilir bir IDO platformunun başarıyla tamamladığı birkaç satış olacaktır. Akıllı sözleşmeler aynıysa, arza güvenmeniz kolaylaşabilir.
2. Satış sonrası anında likidite sağlanır. IDO’lar, satış sonrası likit bir piyasa yaratmak için toplanan fonların bir kısmını likidite havuzlarında kilitler. Bu da slipajı ve oynaklığı azaltmaya yardımcı olur.
3. Kayıt olmaya gerek yoktur. Satışa katılmak için yalnızca bir cüzdana ve fona ihtiyacınız vardır. Kişisel bilgilerinizi paylaşmanız da gerekli değildir. Bu da arzları her türden kullanıcıya açık hale getirir. Fakat KYC ve AML süreçlerinin olmaması dezavantaj olarak da görülebilir (birazdan bu konudan daha ayrıntılı bahsedeceğiz).
4. IDO’lar uygun maliyetli ve projeler için erişilebilirdir. Küçük, daha az tanınmış bir projenin tokenlerini büyük, merkezi bir borsa yerine DEX aracılığıyla kullanıma sunması genellikle daha kolay ve ucuzdur.
5. IDO’larda çoğu zaman balina engelleme önlemleri alınır, yani tek bir yatırımcının çok sayıda token alması mümkün değildir.
IDO’nun dezavantajları nelerdir?
IDO’nun güçlü olduğu bazı yönler aynı zamanda bazı zayıflıklarına da neden olur. Bu sorunlar en temelde IDO’nun merkeziyetsizlik ve anonimlik özelliklerinden kaynaklanır.
1. KYC ya da AML olmaması. Yatırımcılar ve projeler, gerekli kontroller tamamlandığında korunur. Bu önlemler yasa dışı fonların aklanmasını ve ekonomik yaptırımlardan kaçılmasını engellemeye yardımcı olur. Örneğin, token menkul kıymet olarak sayılıyorsa bazı ülkelerden IDO’ya yasal olarak katılmak mümkün olmayabilir.
2. Projelerin daha az derinlemesine incelenmesi. İtibarı zayıf bir projenin tokenlerini IDO aracılığıyla dağıtması, büyük ve düzenlemeye tabi bir borsayla IEO yapmasından çok daha kolaydır.
IDO, IEO ve ICO arasındaki farklar nelerdir?
IDO, IEO ve ICO’larda kullanılan yöntemler, elde edilen sonuç büyük oranda aynı olsa da aslında oldukça farklıdır. En belirgin farkların genel bir özeti şu şekildedir:
| IDO | IEO | ICO | |
| Güvenlik incelemesi süreçleri | Projenin güvenlik incelemesini DEX yapar | Projenin güvenlik incelemesini CEX yapar | Satışı projenin kendisi yürüttüğü için güvenlik incelemesi yoktur |
| Fon toplama | Yatırımcıların fonlarını DEX idare eder | Yatırımcıların fonlarını CEX idare eder | Yatırımcıların fonlarını proje idare eder |
| Akıllı sözleşmeler | Akıllı sözleşmeleri DEX yaratır ve yürütür | Akıllı sözleşmeleri CEX yaratır ve yürütür | Akıllı sözleşmeleri proje yaratır ve yürütür |
| Token listeleme | Likidite havuzları DEX’te açılır | Borsa tokeni listeler | Projenin listelenecek bir borsa bulması gereklidir |
| KYC/AML | Hayır | Evet | Hayır |
IDO’lara nereden ulaşabilirim?
Bir IDO’nun bulunabileceği ilk yer projenin kendisidir. Projenin topluluğuyla etkileşime geçmek ve sosyal medya kanallarını takip etmek başlamak için iyi bir yoldur. Ayrıca, yaklaşan IDO’ların bir listesini görmek için PancakeSwap ya da DODO gibi DEX’leri de kontrol edebilirsiniz. Yapılacak tüm IDO’ların bir özetini görmek istiyorsanız da CoinMarketCap’in token arzları listesine bakabilirsiniz. Bunların hepsi IDO olmayacaktır, fakat CoinMarketCap’te hangi satışların IDO olduğu açıkça belirtilmektedir.
Bir IDO’ya nasıl katılınır?
Bir IDO’ya katılmak için Dapp’lere bağlanabilen MetaMask ya da Binance Chain Wallet gibi bir kripto cüzdanına ihtiyacınız olacaktır. Tokenleri satın almak ve işlem ücretlerini ödemek için biraz kriptonuz olması da gereklidir. Tam olarak hangi kriptoya ihtiyacınız olduğu satışa bağlıdır. Hatta IFO’ya katılıyorsanız LP tokenlere bile ihtiyaç duyabilirsiniz.
Cüzdanınızı hazırladıktan sonra genellikle sağ üst köşede bulunan bağlan (connect) tuşunu kullanarak IDO DApp‘ine bağlanmanız gereklidir. Aşağıda bir örneği görebilirsiniz:
Şimdi, token oluşturma etkinliğine hazırlık için fonlarınızı nasıl kilitleyebileceğinize yönelik belirli talimatlar verilecektir. İşlem ücretlerini ödemeye yetecek kadar fonunuz olmasına dikkat etmelisiniz. Çoğu zaman, katılım dönemi sona erdikten sonra tokenler cüzdanınıza transfer edilir. Fakat bazı satışlar, yeni tokenlerinizi belirli bir süre boyunca kilitleyebilir ya da stake edebilir. Bir IDO’ya katılmadan önce ilgili bilgileri okuduğunuzdan emin olun.
Bir IDO’da güvende kalmak için ipuçları
Diğer yatırımlara benzer şekilde burada da basit ve pratik birkaç ipucuyla kendinizi mümkün olduğunca güvende alabilirsiniz:
1. IDO’ya katılmak için doğru bağlantıyı kullanın. Dolandırıcılar, bir IDO’nun popülerliğinden ve yarattığı heyecandan faydalanacak ve sahte katılım sayfaları yaratacaktır. Dolandırıcı bir sayfaya transfer ettiğiniz tüm kriptoları kalıcı olarak kaybedersiniz.
2. Güvenilir bir DEX Launchpad’i kullanın. IDO’lara katılabileceğiniz PancakeSwap ve BakerySwap gibi güvenilir birçok DEX vardır. Bunları kullanırsanız, satıştan sonra tokenlerinizi başarıyla alabilme şansınız en üst seviyeye çıkar.
3. Yatırım yaptığınız projeyi araştırın. Projenin arkasında güvenilir ve tanınmış bir ekip mi var? Toplanan fonlar için teyit süresi var mı? Kullanıma hazır bir ürün var mı? Bu tip sorular, olası bir havuz boşaltma dolandırıcılığı ihtimalini belirlemenize yardımcı olabilir.
4. IDO hüküm ve koşullarını kontrol edin. Tokenlerinizi gecikmeli olarak alabilirsiniz hatta tokenler bir süreliğine stake edilebilir ve kilitlenebilir. Projenin token ekonomisine bağlı olarak neredeyse her şey mümkündür ve yatırım yapmadan önce bunları tüm ayrıntılarıyla anlamanız gereklidir.
5. Yalnızca kaybetmeyi göze alabileceğiniz kadar yatırım yapın. Token satışları, son derece oynak olmalarıyla ünlüdür. Kendinizi kolayca kaptırabilir ve yapmanız gerekenden daha yüksek bir tutarda yatırım yapabilirsiniz. Ama unutmayın ki satışlar yine de risklidir ve sağlam bir araştırmanın ardından bile bir dolandırıcılık, sahtecilik ya da havuz boşaltma mağduru olabilirsiniz.
Popüler IDO launchpad platformları
Farklı blockchainler üzerinde IDO hizmetleri sunan çok sayıda DEX vardır. Bunları aramanın basit bir yolu CoinGecko’nun Piyasa Değeri En Yüksek Launchpad Coinleri listesidir. Kendi coini olan tüm DEX’ler, yani neredeyse hepsi, bu listede mevcuttur. Fakat piyasa değerinin yüksek olmasının DEX’in güvenli ve güvenilir olduğu anlamına gelmediği unutulmamalıdır. IDO için kullanacak bir DEX seçmeden önce bu bilgiyi diğer temel bilgilerle birlikte kullanmanız gereklidir.
Son Söz
Kullanım kolaylığı, düşük maliyet ve erişilebilirliğin bir araya gelmesiyle IDO’lar kripto piyasasındaki birçok yeni proje için standart bir fon toplama yöntemi haline gelmiştir. Aslında, token arzları kendi başına bir sektör olmuştur. Özetlemek gerekirse, bir proje yerine bir Merkeziyetsiz Likidite Borsası üzerinden satışa katılmanız genellikle daha güvenlidir. Fakat IDO’larda başarılı olmanın büyük bir kısmı doğru projeyi seçmeye dayanır. Bunun için de kripto dünyasındaki en iyi yöntem standart derinlemesine araştırmadır.
