Kısa Özet
Benzersiz tokenlara yönelik yoğun ilgi kripto koleksiyonlukları ve NFT sanatında bir patlamaya yol açtı. Bunlar, DeFi ekosistemindeki en yaygın kullanım alanlarından ikisi olsa da mevcut uygulamalar bunlarla sınırlı değil. Nadirlik ve benzersizlik, benzersiz tokenları gerçek dünyadan varlıklar, lojistik, müzik telif hakları ve benzerleri için uygun hale getiriyor. NFT’ler olgunlaştıkça deneysel kullanım alanlarının daha fazla benimsendiğine şahit olabiliriz.
Giriş
Benzersiz tokenlardan önce varlıklar için dijital nadirlik yaratmak son derece zordu. Telif hakkı korumaları bulunsa da dijital sanat eserlerinin tüketiciler tarafından kopyalanması ya da yasa dışı yollardan kullanılması oldukça kol.
NFT’lerin geliştirilmesi sayesinde kripto sanatı ve dijital koleksiyonluklar ortaya çıktı, fakat gelişmeler bunlarla sınırlı değil. Gayrimenkulden lojistiğe kadar birçok alanda, benzersiz ve koleksiyonluk birçok ürünün gerçekliğini ispat etmek için de NFT’leri kullanabilirsiniz.
NFT ekosistemi hala genç fakat keşfedilecek ilgi çekici birçok proje mevcut. bunlardan bazıları içerik üreticiler ve tüketiciler için şimdiden büyük bir değer yaratmakta.
Sanat NFT’leri
Benzersiz tokenlar, dijital sanatta uzun zamandır mevcut olan nadirlik sorunlarının çözülmesine yardımcı oldu. Dijital olarak kopyalanmaları mümkünken sanal sanat eserlerini nasıl nadir tutabilirsiniz? Sahte sanat eserlerine gerçek dünyada da rastlamak mümkün olsa da bu eserlerin orijinal olup olmadığını tespit etmek genellikle mümkün olabiliyor.
Kripto sanat eserleri değerlerinin büyük bir bölümünü orijinallikleri ve mülkiyetlerini dijital olarak doğrulamanın mümkün olmasından alıyor. İsteyen herkes Ethereum blockchaini üzerinde bir CryptoPunk‘a bakabilse ve resmi indirip kaydedebilse de orijinal esere sahip olduğunu ispat edemez.
Örneğin anonim dijital sanatçı Pak, isimleri dışında birbirleriyle tamamen aynı olan bir dizi NFT yarattı. Pak; The Cheap, The Expensive ve The Unsold gibi isimlerle her bir parçaya adına göre farklı bir değer biçti. Bu koleksiyon, bir sanat eserinin değerinin nereden geldiğini düşünmemize yol açıyor.
Söz konusu NFT’ler olduğunda, değer yalnızca sanat eserinin kendisine bağlı olmuyor. Bazen bu eserin mülkiyetini ispat etmek daha önemli olabiliyor. Kripto sanatını en popüler NFT kullanım alanlarından biri haline getiren de işte budur.
Koleksiyonluk NFT’ler
İster bir PancakeSwap Tavşanı ister bir Binance Kuruluş Yıl Dönümü NFT’si olsun, dijital koleksiyonluklara yönelik çok büyük bir talep söz konusu. Bu kullanım alanı, NBA NFT koleksiyonluk kartları NBA Top Shot ile ana akım haline bile geldi.
Dijital sanat eserlerinin yanı sıra bu benzersiz tokenlar Opensea, BakerySwap ve Treasureland gibi NFT pazar yerlerindeki satışların büyük bir bölümünü de oluşturuyor. Kripto sanatıyla büyük bir kesişim söz konusu ve bazen bir NFT hem bir koleksiyonluk hem de bir sanat eseri olabiliyor. Bu ikisi günümüzün en gelişmiş kullanım alanları arasında yer alıyor.
Jack Dorsey’nin ilk tweet’i bir NFT koleksiyonluğunun harika bir örneği. Bir CryptoPunk, koleksiyonluk bir ürün ve görsel açıdan bir sanat eseri olsa da Dorsey’nin NFT’sinin değeri tamamen koleksiyonluk olmasından kaynaklanıyor.
Dorsey, NFT’yi tweet’leri tokenlaştıran bir platform olan Valuables aracılığıyla sattı. Burada herhangi bir tweet için bir teklif verebilirsiniz. Herkes karşı bir teklif vererek sizden daha yüksek bir fiyat önerebilir. Tweet’in yazarı bu noktada bir teklifi kabul eder ya da reddeder. Teklif kabul ederse tweet blockchain üzerinde çıkar, böylece tweet’in imzalanmış görselinin bire bir NFT’si oluşur.
Tüm NFT’ler, doğrulanmış yazarın Twitter kullanıcı adı ile imzalanır. Bu da yalnızca yazarın kendisinin tweetleri NFT olarak çıkarabileceği anlamına gelir. Bu süreç, alınacak satılacak ya da saklanacak dijital ve nadir bir koleksiyon yaratır. Bir tivit’i satma kavramını anlamak biraz zor olsa da NFT’lerin koleksiyonluk olma özelliğini nasıl yarattığının harika bir örneğidir. Bu NFT’ler en temelde imzalı bir el yazısının dijital bir versiyonudur.
Finans NFT’leri
Tüm NFT’lerin değerini bir şarkı, resim ya da koleksiyonluk üründen almadığını unutmamak gerekir. Merkeziyetsiz finansta (DeFi) NFT’ler benzersiz finansal avantajlar da sunar. Bu NFT’lerin çoğu kısmen sanat eseri olsa da değerleri sundukları hizmetlerden gelir.
Örneğin JustLiquidity bir NFT staking modeli sunar. Kullanıcı belirli bir süre boyunca havuzda bir çift tokenı stake eder. bir sonraki havuza erişebilmek için de bir NFT alır. NFT, bir giriş bileti işlevini görür. yeni havuza katılımda imha olur. Bu model, sundukları erişime bağlı olarak bu NFT’ler için bir ikincil piyasa yaratır.
Bir diğer örnek ise BakerySwap’ın sahiplerine daha yüksek staking ödülleri sunan NFT yiyecek kombinasyonlarıdır. BAKE ile katılım sağladığınızda farklı miktarlarda staking gücü sunan NFT kombinasyonlarından alırsınız. Bu kombinasyonlar spekülasyona açıktır. başka piyasalarda satışa açıktır. staking yapmaya uygundur. NFT’lerin oyunlaştırılması ve DeFi ile bu şekilde birleştirilmesi benzersiz tokenlar için bir diğer ilgi çekici kullanım alanı yaratır.
Oyun NFT’leri
Oyunlarda, takas edilen ve satın alınan benzersiz öğelere yönelik çok büyük bir talep vardır. Nadirlik bu öğelerin fiyatını doğrudan etkiler ve oyuncular değerli, dijital öğeler fikrine halihazırda aşinadır. Mikro işlemler ve oyun içi satın almalar, NFT’lerden ve blockchain teknolojisinden faydalanabilecek milyar dolarlık bir oyun sektörü yaratmıştır.
Bu aynı zamanda bir NFT’nin neyi temsil ettiği anlamında da heyecan verici bir alandır. Video oyunlarına yönelik tokenlar oyuncular için sanat, koleksiyon ve kullanım imkanlarını birleştirir. Fakat büyük bütçeli video oyunları söz konusu olduğunda NFT’lerin önünde uzun bir yol vardır.
Bu arada, diğer bazı projeler oyunlarına blockchain teknolojisini aktif olarak entegre etmiştir. Hem Axie Infinity hem de Battle Pets takas edilebilir hayvanlar ve öğeler içeren Pokémon tarzı oyunlardır. Bu tokenları dışarıdaki pazar yerlerinde de alıp satılır (eşler arası satış).
Oyun NFT’leri görselliğe odaklanabilir, fakat kullanıma yönelik unsurlar da içermeli. Tüm Axie hayvanları savaşlarda kullanılan bir dizi özelliğe sahiptir. Bu özellikler, alım satım aşamasında hayvanın değerini de etkiler. Bir CryptoKittie, yalnızca aranan üreme özelliklerinden dolayı da değerli olur. Her bir hayvanın değeri nadir görünümü, özellikleri ve kullanılırlığının bir birleşimine dayanır. Aşağıdaki örnekte arzu edilen ve nadir birkaç özellik birden mevcuttur.
Müzik NFT’leri
Tıpkı bir resim dosyası ya da video gibi, bir NFT’ye ses ekleyerek koleksiyonluk bir müzik eseri yaratabilirsiniz. Bunu, bir kaydın dijital “ilk baskısı” olarak düşünebilirsiniz. NFT’ye bir şarkı eklemek sanat örneğimize benzer, fakat başka kullanım alanları da vardır.
Telif haklarından adil bir pay almak müzisyenler için büyük bir sorundur. Fakat dengeli bir sonuç elde etmenin olası en az iki yolu vardır: blockchain tabanlı yayın platformları ve blockchain ile telif takibi. Yayın hizmetleri için Amazon Music ya da Youtube ile rekabet etmek küçük blockchain projeleri için zordur. Spotify gibi bir dev 2017 yılında MediaChain adında bir blockchain telif çözümü satın aldığında bile sanatçılar için gerçek anlamda bir fayda sağlayamamıştır.
Bu arada, daha küçük projeler ise ağırlıklı olarak bağımsız sanatçılarla çalışmak durumunda kalmıştır. Binance Smart Chain’deki Rocki, bu bağımsız sanatçılara müziklerini yayınlayabilecekleri ve telif haklarını satabilecekleri bir platform sunar. Platformdaki ilk telif hakkı NFT’si satışında ERC721 token standardı kullanılarak telif hakkının %50’si için 40 ETH toplanmıştır.
Bu modelin daha popüler olup olmayacağı daha büyük yayın hizmetleri tarafından benimsenmesine bağlıdır. Müziği NFT’lerle birleştirmek kullanım alanı bakımından harika bir fikir. ancak müzik dünyasından büyük isimlerin desteği olmadan başarıya ulaşması zordur.
Gerçek dünya varlıklarının NFT’leri
Gerçek dünya varlıklarıyla NFT’leri birbirine bağlamak mülkiyeti kanıtlama şeklimizi dijitalleştirir. Örneğin gayrimenkulde fiziksel tapular kullanılır. Bu tapulardan tokenlaştırılmış dijital varlıklar yaratmak likit olmayan öğeleri (bir ev ya da arazi gibi) blockchaine taşır. Bu uygulama henüz düzenleyicilerden pek destek almamıştır. Uygulama hala büyük oranda gelişim aşamasındadır, fakat gelecekte kullanımı artmalı.
Shane Dulgeroff Nisan 2021’de Kaliforniya’da satılık bir mülkü temsil eden bir NFT yaratmıştır. Tokena bir kripto sanat eseri de eklenmiştir. Açık artırmayı kazanan kişi NFT’yi alacak ve evin sahibi olacaktır. Fakat satışın tam yasal durumu ve alıcıyla satıcının hakları belirsizdir.
konu mücevher gibi daha küçük eşyalar olduğunda satış yapılırken mülkiyetin meşruluğunu kanıtlamaya yardımcı olur. Örneğin gerçek, etik bir elmasın genellikle bir orijinallik sertifikası olur. Bu sertifika, mülkiyet haklarını elinizde tuttuğunuzu kanıtlamak için de bir yol sunar. Sertifika olmadan elmas satışı elmasın orijinalliği kanıtlamaz ve elmasın gerçek sahibi olduğu konusunda alıcıları ikna etmede sorunlar yaşar.
Aynı kavram NFT’lerle de mümkündür. Bir öğeye ilişkin NFT’ye sahip olmak varlığın kendisine sahip olmak kadar önemli hale gelir. NFT’yi fiziksel bir soğuk depolama cüzdanıyla öğeye yerleştirmek bile mümkündür. Nesnelerin İnterneti geliştikçe, daha fazla NFT’nin gerçek dünya varlıklarını temsil etmek için kullanıldığını görmemiz olasıdır.
Lojistik NFT’leri
Blockchain teknolojisi değişmez ve şeffaf olduğu için lojistik sektöründe de kullanılır. Bu özellikler, tedarik zinciri verilerinin gerçek ve güvenilir olmasını sağlar. Gıdalar, mallar ve diğer bozulabilir ürünlerin nerede ve ne kadar süreyle kaldığını bilmek önemlidir.
NFT, benzersiz öğeleri temsil etme avantajını da sunar. Menşei, yolculuğu ve depo konumu hakkında meta veriler içeren bir ürünü takip etmek için bir NFT kullanabiliriz. Örneğin:
- İtalya’da bir fabrikada bir çift lüks ayakkabı üretilir. Ambalajı üzerinde hızlıca taratılabilecek bir NFT bu ayakkabıya atanır.
- Ayakkabıların nerede ve ne zaman üretildiğine yönelik zaman damgalı meta veriler de eklenir.
- Ürün tedarik zincirinden geçtikçe NFT taratılır ve zaman damgalı yeni meta veriler eklenir. Bu veriler deponun konumunu, varış ve çıkış zamanını içerebilir.
- Ayakkabılar son durağına ulaştığında mağaza ürünleri taratır ve alındı olarak işaretler. Ayakkabıların orijinalliğini ve lojistik yolculuğunu görüntülemek ve doğrulamak için detaylı bir geçmiş mevcuttur.
NFT’leri tedarik zincirine eklemenin çok sayıda kuramsal yolu vardır. Fakat bunların hepsi, tedarik zincirinin her bir aşamasının aynı altyapıyı kullanmasını gerektirir. Küresel anlamda farklı birçok oyuncunun ve paydaşın olması nedeniyle bu sistemleri gerçek hayatta uygulamaya koymak zor olabilir. Bu etmen, gerçek hayatta yalnızca çok az sayıda kullanım alanının bulunmasına neden olmuştur.
MAERSK’in TradeLens sistemi ve IBM’in Foot Trust’ı günümüzün büyük çaplı blockchain lojistik çözümlerine örnek olarak verilebilir. Her iki çözüm de NFT’lerin kullanımını destekleyen bir IBM blockchaini olan Hyperledger Fabric kullanmaktadır. Fakat NFT’lerin operasyonlarda bir rol oynayıp oynamadığı net değildir.
Son Söz
NFT’lerin popülerliğinin artmasıyla gelecekte daha fazla fikir ve kullanım alanıyla karşılaşma ihtimalimiz yüksektir. Şu anda NFT’lere yönelik tüm uygulamalar, bir fikir ya da küçük bir proje olmanın ötesine geçebilmek için yeterli bir zamana sahip olmamıştır. Bunlardan bazıları pratik bulunmayabilir ya da popüler olmayabilir. Fakat sanat eserlerinin ve koleksiyonlukların nadirliği gibi daha temel ve basit konularda NFT’lerin varlığını sürdüreceği kesindir.
