Kripto ekonomi nedir?
En yalın haliyle kripto ekonomi, kriptografiyle ekonomiyi birleştirerek ağ katılımcılarının davranışlarını koordine etmek için bir yol sunar.
Daha detayda ise kripto ekonomi bilgisayar biliminin bir alanıdır ve dijital ekosistemlerdeki katılımcı koordinasyonu sorunlarını kriptografik ve ekonomik teşviklerle çözmeye çalışır. Merkezi ağlar inşa ederken kripto ekonomiyi göz önünde bulundurmak önemlidir çünkü kripto ekonomi katılımcıların teşviklerini güvenilir üçüncü partilere ihtiyaç olmadan düzenlemenin bir yolunu sunan mekanizmadır.
Kripto ekonomi geleneksel ekonomilerin alt kümesi olmak yerine oyun teorisi, mekanizma tasarımı, matematik ve ekonomiden diğer alanların yöntemlerinin bir karışımıdır. Ana amaç merkezi ağların operasyonlarının nasıl fonlanacağını, tasarlanacağını, geliştirileceğini ve kolaylaştırılacağını anlamaktır.
Bu makalede kripto ekonominin kökleri ve Bitcoin ile diğer merkezi ağların tasarımdaki rolü incelenecektir. Binance üzerinden işlem yapmak için buraya tıklayarak üyelik oluşturmanız gerekmektedir.
Kripto ekonomi hangi sorunu çözer?
Bitcoin ortaya çıkmadan önce saldırılara ve hatalara belirgin derecede açık hale gelmeden mutabakata varılabilen bir eşler arasıağın yaratılmasının imkansız olduğuna yaygın şekilde inanılıyordu.Bu sorun genellikle Bizans Generalleri Problemi adıyla bilinir. Dağıtılmış sistemlerdeki farklı aktörlerin fikir birliğine varmasının önemini gösteren bir mantıksal ikilemdir. Problem, bazı aktörler güvenilmez olduğu için fikir birliğinin asla sağlanamayacağını dolayısıyla da ağın niyet edilen şekilde çalışamayacağını varsayar. Bitcoin’in yaratılmasıyla Satoshi Nakamoto eşler arası ağlara teşvikleri getirerek bu sorunu çözmüştür.O zamandan bu yana merkeziyetsiz ağlar, ağın mevcut durumuna ve geçmişine yönelik mutabakat sağlanması için kriptografiden faydalanmaya devam etmektedir. Ayrıca çoğu ağ katılımcıların belirli şekilde davranmasını teşvik eden ekonomik teşvikleri de kullanır.
Kriptografik protokollerin ekonomik teşviklerle olan bu sinerjisi güvenli ve dayanıklı merkeziyetsiz ağlardan oluşan tamamen yeni bir ekosistemi mümkün kılar.
Bitcoin madenciliğinde kripto ekonominin rolü
Bitcoin’in amacı değer transferini hatasız şekilde doğrulayan, değiştirilemez ve sansüre dayanıklı olan bir değer transfer ağı yaratmaktır. Bu da madencilik süreciyle mümkün kılınır. Bu süreçte bir işlem bloğunu başarıyla doğrulayan madenciler bitcoin ile ödüllendirilir. Böylesi bir ekonomik teşvik madencileri dürüst davranmaya yönlendirirken ağı da daha güvenilir ve güvenli hale getirir.
Madencilik süreci kriptografik hash algoritmasına dayanan zor bir matematik probleminin çözülmesinden oluşur. Bu bağlamda hash’ler her bir bloğu bir sonraki bloğa bağlamak için kullanılır ve onaylı işlemlerin zaman damgalı bir kaydını oluşturur. Bu kayıtlara blockchain adı verilir. Hash’lerden madencilerin çözmek için rekabet ettiği hesaplamaya dayalı bulmacalarda da faydalanılır. Buna ek olarak işlemlerin takip etmek zorunda olduğu mutabakat kurallarından biri de bitcoin’in yalnızca bir özel anahtardan geçerli bir dijital imza yaratılması durumunda harcanabileceğidir. Binance üzerinden işlem yapmak için buraya tıklayarak üyelik oluşturmanız gerekmektedir.
Madenciliğe yönelik bu teknolojik kurallar Bitcoin ağının güvenlik gereklilikleriyle ilintilidir ve buna kötü niyetli kişilerin kontrolü ele almasını engellemek de dahildir.
Kripto ekonomi Bitcoin’in güvenliğini nasıl artırır?
Bitcoin’in güvenlik modeli çoğunluk kuralı prensibi çerçevesinde inşa edilmiştir. Bu da kötü niyetli kişilerin genellikle %51 saldırısı olarak bilinen bir saldırıyla ağın hesaplama gücünün çoğunluğunu ele geçirerek blockchainin kontrolünü de potansiyel olarak ele geçirebilecekleri anlamına gelir. Böylesi bir senaryoda saldırganlar yeni işlemlerin onaylanmasını engelleyebilir ve hatta işlemleri tamamen tersine çevirebilir. Fakat bu kadar büyük bir hash gücünün kontrolünü ele geçirmek çok masraflı olacak, çok fazla donanım ve büyük miktarda elektrik tüketimi gerektirecektir.
Kripto ekonomi Bitcoin’in başarılı olmasının nedenlerinden biridir. Satoshi Nakamoto ağın farklı katılımcı sınıflarına yönelik teşvikleri desteklemek için varsayımlar kullanmıştır. Sistemin güvenliği büyük ölçüde, ağ katılımcılarının belirli ekonomik teşviklere karşı nasıl tepki vereceğine yönelik bu varsayımların etkinliğine dayanır. Kriptografik protokolünün zorluğu olmadan madencileri ödüllendirecek güvenli bir hesap birimi olmazdı. Madenciler olmadan da dağıtılmış kayıt defterinin işlem geçmişinin geçerliliğinden emin olunamazdı, tabi eğer bu kayıt defteri güvenilir bir üçüncü parti tarafından doğrulanmazsa fakat bu da Bitcoin’in başlıca avantajlarından birini ortadan kaldırırdı.
Kripto ekonomik varsayımlara göre, madencilerle Bitcoin ağı arasındaki simbiyotik ilişki güven meydana getirir. Fakat bu, sistemin gelecekte çalışmaya devam edeceğini garantilemez.
Kripto ekonomik döngü
Kripto ekonomik döngü kripto ekonominin bütüncül bir modelidir. Joel Monegro tarafından yayınlanmıştır ve böylesi eşler arası ekonomilerde farklı katılımcı sınıfları arasındaki soyut değer akışını gösterir. Binance üzerinden işlem yapmak için buraya tıklayarak üyelik oluşturmanız gerekmektedir.
Model, madenciler (arz tarafı), kullanıcılar (talep tarafı) ve yatırımcılar (sermaye tarafı) arasında üç taraflı bir piyasayı temsil eder. Her bir grup birbiriyle nadir bulunan kripto ekonomik bir kaynağı (bir token) kullanarak değer değiş tokuşu yapar.
Döngüdeki madenci-kullanıcı ilişkisinde madenciler yaptıkları iş karşılığında ödemeyi kullanıcıların kullandıkları tokenlarla alırlar. Ağın mutabakat modeli protokolü bu süreci standart haline getirirken kripto ekonomik model de madencilerin ne zaman ve nasıl ödeme alacağını kontrol eder.
Dağıtılmış bir arz tarafından (madenci) idare edilen bir ağ mimarisi yaratmak faydalar dezavantajlara ağır bastığı müddetçe tercih edilebilir. Faydalar arasında genellikle sansüre dayanıklı olması, sınır ötesi işlemler yapılabilmesi ve daha yüksek güvenilirlik yer alır. Fakat merkeziyetsiz sistemler, merkezi sistemlere kıyasla genellikle daha düşük performansa sahip olma eğilimindedir.Bu modelde yatırımcının iki farklı görevi vardır: madencilere tokenlarını satabilmeleri için likidite sağlamak ve token fiyatlarının madencilik masraflarının üzerinde olmasını destekleyerek ağa para sağlamak. Model bu iki rolü yatırımcıları iki gruba bölerek örnekler: alım satım yapanlar (kısa vadeli yatırımcılar) ve hodler’lar (uzun vadeli yatırımcılar).
Alım satım yapanlar token için likidite sağlayarak madencilerin kazdıkları tokenlarını satmalarına ve operasyonel masrafların karşılanmasına imkan tanırken uzun vadeli yatırımcılar token fiyatlarını destekleyerek ağın büyümesine maddi imkan sunar. Madenci-alım satım yapan ilişkisi değerin doğrudan akışıyla çalışırken, madenci uzun vadeli yatırımcı ilişkisi değerin dolaylı akışıyla çalışır.
Bu da böyle bir ekonomide ekonomik hedeflere ulaşmak için tüm katılımcıların birbirine ihtiyaç duyduğu anlamına gelir. Böyle bir tasarım sağlam ve güvenli bir ağ meydana getirir. Bireysel bir katılımcı için teşvik edilen kurallar setine uymak kötü niyetli hareket etmekten daha faydalıdır, bu da sonuçta ağı daha dayanıklı hale getirir. Binance üzerinden işlem yapmak için buraya tıklayarak üyelik oluşturmanız gerekmektedir.
Son fikirler
Bitcoin’in doğuşuyla yeni bir kavram olarak ortaya çıkmış olsa da kripto ekonomi merkeziyetsiz ağlar tasarlanırken dikkate alınması gereken önemli bir yapı taşıdır.
Kripto ekonomik modelin farklı rollerini ayırmak her bir katılımcı grup için masrafları, teşvikleri ve değer akışlarını analiz etmeye yardımcı olur. Bunun yanı sıra görece gücü değerlendirmeye ve daha dengeli bir yönetim ve token dağıtım modeli tasarlamak için önemli olan merkezilik noktalarını belirlemeye yardımcı olur.
Gelecekteki ağların geliştirilmesinde kripto ekonomi alanı ve kripto ekonomi modellerinin kullanımı büyük oranda faydalı olabilir. Canlıya alınmış çevrelerde hali hazırda denenmiş ve test edilmiş kripto ekonomik modeller çalışılarak gelecekteki ağlar daha verimli ve sürdürülebilir şekilde tasarlanabilir, böylece daha güçlü bir merkeziyetsiz ekonomi ekosistemi yaratılabilir.
